Қызықты дәйектер мен деректер
иллюстрациялық фото: ашық дереккөздер
КСРО-ның екінші орындағы маңызды саяси және экономикалық орталығы болған Ленинград Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде «Өмір жолы» болмаса, бір жарым жылдан астам уақытқа созылған қиындыққа төтеп бере алмас еді. Ол не, қайда болды және қалай жұмыс істеді? Бүгін осы сауалдарға жауап іздеп көреміз.
«Өмір жолы» дегеніміз не?
Өмір жолы — бұл екінші дүниежүзілік соғыс кезінде неміс және фин әскерлері Неваны қоршағанда Ленинградтың Үлкен жермен байланысын қамтамасыз еткен, әуе көпірі арқылы Ладога көлімен өтетін су жол.
«Өмір жолы» не үшін пайдаланылды?
«Өмір жолында», сондай-ақ онымен байланысты нысандарда Ленинградты азық-түлікпен, дәрі-дәрмектермен, отынмен, электр энергиясымен, қажетті заттармен қамтамасыз ету жүзеге асырылды. Сонымен қатар, Кеңес әскерлеріне қару-жарақ пен оқ-дәрілер жеткізілген. Ал, керуен қайтқан кезде сол трасса бойындағы қоршаудағы қала тұрғындарын бірнеше толқынмен эвакуациялау жүргізілген.
«Өмір жолының» құрылымында мынадай қызметшілер топтары да болды:
Ладога әскери флотилиясының құрамына енген Солтүстік-Батыс өзен пароходтары;
автомобиль әскери бөлімдері;
көлік инфрақұрылымы бар порттар;
ауыстырып тиеу базалары;
қоймалар;
әскери-санитарлық мекемелер;
қорғаныс жүйесі, оның ішінде Әуе қорғанысы бөліктері.
«Өмір жолының» бағыты
1941 жылы 8 қыркүйекте неміс әскерлері Шлиссельбургті басып алғаннан кейін Ленинград қоршауы ұғымы пайда болған. Сөйтіп, қаланың едәуір көлемдегі қажеттіліктерін қамтамасыз ету оның солтүстік-шығысында орналасқан Ладога көлі арқылы ғана мүмкін болған. Тиісінше, Ладоганың шығыс жағалауындағы «Вологда-Череповец-Волхов» теміржолының бір бөлігі «өмір жолының» бастапқы нүктесіне айналды.
Мемлекеттік қорғаныс комитетінің 1941 жылғы 30 тамыздағы қаулысына сәйкес, Ладоганың жабдықталмаған оңтүстік-батыс жағалауында қажетті инфрақұрылымды құру жұмыстары басталды. Кемелерді қабылдау үшін Ладога көлі теміржол вокзалының жанында орналасқан үш шығанақ — Осиновец, Гольцман және Морье таңдалды. Астық пен ұн салынған алғашқы екі өзен баржасы 12 қыркүйекте Осиновецкийге «Бүркіт» буксирін жеткізген.
1941 жылдың қазан айында мұз қату қарсаңында Ладога көлі арқылы мұзды тас жолдың құрылысына дайындық басталса, 13 қарашада Ленинград майданының Тыл бастығы Теофан Лагунов «Осиновец мүйісі — Кареджи маяк су жолында мұз жолын салуды ұйымдастыру туралы» бұйрыққа қол қойған.
Ленинград майданы қолбасшысының 19 қарашадағы бұйрығына сәйкес маршрут түзетілген: Осиновец мүйісінен бастаған автотрактор жолы Ладоганың шығыс жағалауындағы Кобона мен Лавровоға тармақталған Зеленцы аралдарынан өтуі керек болған. 26 қарашада алты күн бұрын ашылған тас жол «№101 әскери-автомобиль жолы» атауын алады.
Мұз жолының ұзындығы шамамен 30 шақырым болды. Мұздың жұқалығына байланысты трассаны пайдаланудың бастапқы кезеңінде жолдың бағытын жиі өзгертуге тура келген. Жолдағы бірнеше ондаған реттеу бекеттерінде шамамен 350 реттеуші қызмет көрсетті. Мұз жолында екі жақты бөлек қозғалыс орнатылды. Жолақтар арасындағы қашықтық 100-150 метр болса, бірден бірнеше көліктің мұз астына түсуіне жол бермеу үшін колоннадағы көліктер арасындағы қашықтық кем дегенде 100 метр болған. Қауіп тек жарықтар ғана емес, сонымен қатар резонанс құбылысы болды. Оның алдын алу үшін белгілі бір қозғалыс жылдамдығы тағайындалды. Соған қарамастан, трасса жұмыс істеп тұрған кезде мұз астында 357 көлік түсіп кеткен. Дегенмен, машиналардың көпшілігі судан шығарылған.
«Өмір жолындағы» көлік паркі
«№ 101 ФАД» бойынша қозғалыс 1941 жылы 20 қарашада ашылған, бірақ автомобильдер әлі толық қатпаған мұзға шығарылмады. Дегенмен, ат-көлік полкінің құрамындағы атқа жегілген 350 шанамен 63 тонна ұнды Осиновецке жеткізген. Кейіннен де ат арбалар автомобильмен бірге қолданылды. Тіпті жеке жолаушылар мен шағын жүктерді тасымалдау үшін буера да қолданылған. Алғашқы автомобильдер – ГАЗ-АА бос жүк көліктері 1941 жылы 21 қарашада мұз жолымен жүрсе, бір күннен кейін шығыс жағалауға 389-шы жеке автокөлік батальонының командирі капитан Василий Порчуновтың басқаруымен 60 шанасы бар жүк көлігінен тұратын керуен жөнелтілді.
Трассада қызмет көрсеткен автокөлік бригадалары, батальондар мен роталар бір жарым тонналық ГАЗ-АА-дан бөлек, үш тонналық ZIS-5-ті де қолданған. «Өмір жолындағы» көліктердің түрі уақыт өте келе айтарлықтай өзгерді. Жалпы, мұз жүре бастағанға дейін 2957 жүк және 348 арнайы автомобиль, 84 трактор, 241 жылқы қызмет көрсеткен.
«Өмір жолының» маңызы
Өмір жолы 1941-1942 жылдардағы ең ауыр қоршау кезеңіндегі қыста Ленинградтағы азық-түлік жағдайын жақсартуда шешуші рөл атқарды. 1941 жылдың 20 қарашасы мен 25 желтоқсаны аралығында қалада азық-түлік карточкалары бойынша ең төменгі нормалар қолданылса, 25 желтоқсаннан бастап нормалар 200-350 грамға дейін өсті. Содан кейін 1942 жылдың 24 қаңтары мен 11 ақпанында норма көтеріліп, балалар мен асыраудағы адамдар үшін 300 грамм, қызметкерлер үшін 400 грамм және жұмысшылар үшін 500 грамм нан үлестірілді.
Невадағы қаланың қорғанысы көбіне «өмір жолының» арқасында бұзылмай тұрды. 1942 жылы Ленинградқа Ладога арқылы 290 000 әскери қызметші жеткізілді. Ленинградқа «өмір жолымен» тасымалданған жүктердің жалпы көлемі 1 615 000 тоннадан асса, осы уақыт аралығында қаладан шамамен 1 376 000 адам эвакуацияланған.
Дайындаған: Б.Мейірханұлы,
Тағы оқыңыз:
Шинаны уақтылы ауыстырмасаңыз, ӨКІНІП ҚАЛУЫҢЫЗ МҮМКІН
