Әлеуметтік желіге тәуелді адамдар өзге адамдармен қарым-қатынас құруға, ойын ашық айтуға қысылады.
фото: almaty-akshamy.kz
Әлеуметтік желі мен интернетке тәуелділік қазір ауқымды мәселе болып тұр. «Интернетке тәуелділік» терминін алғаш рет 1995 жылы американдық психиатр И.Голдберг қолданған. Алғашында дәрігерлер тәуелділіктің бұл түріне екіұшты көзқараспен қарады, бірақ виртуалды ортаның танымал болуымен және тәуелді адамдар санының өсуі өзекті мәселеге айналды.
Басқа жас топтарына қарағанда жасөспірімдердің интернетке тәуелділігі жиі кездеседі, бұл тұлғаның дамуымен, жаңа әлеуметтік қажеттіліктердің пайда болуымен және психологиялық мәселелердің қарапайым шешімдерін іздеуге бейімділікпен байланысты.
Сондықтан, жасөспірімдік кезеңде интернетке тәуелді болудан қорғануға немесе тәуелділікті қалай тоқтатуға болады?
Ең алдымен, адам өзін шектеуі керек. Қазір ұялы телефонға желіде көп отырғанын ескертетін қосымшалар бар, тіпті болмаса «будильник» қойып реттеуге болады. Немесе телефоннан әлеуметтік желілерді мүлде алып тастаған жөн. Адам алдымен өзіне «Бұл желі маған керек пе, әлеуметтік желінің беріп жатқан пайдасы бар ма?» деп сұрақ қойып, жауабын алуы керек. Егер «қажет» деген жауапқа тоқталса, онда не үшін қажет екенін, қандай парақшалар керек екендігін сұрыптап алғаны жөн.
Әлеуметтік желіге тәуелді адамдар өзге адамдармен қарым-қатынас құруға, ойын ашық айтуға қысылады. Мұның себебі әртүрлі болуы мүмкін. Бәлкім, жасөспірім ата-анасынан қорқатын шығар, мектепте буллинг болған шығар. Осы жағдайды психолог маманның көмегімен анықтап, шара көруге талпыну керек.
Әрине, жалпы интернеттің де пайдасы бар. Мысалы, психологқа екінің бірі бара алмайды, сондықтан әлеуметтік желіні адам өзін дамытуға, өзін қалыптастыруға қолданғаны дұрыс.
ИНТЕРНЕТКЕ ТӘУЕЛДІЛІКТІҢ БЕЛГІЛЕРІ ҚАНДАЙ?
Баланың тіл байлығы төмендейді, сөйлеуі азаяды, достары аз, өзіне көңіл бөлмейді. Балалар арасында қазір «dead inside» (іштей өлік) деген сөз бар. Себебі оларда сезім жоқ. Желі көп сезім тудырмайды. Ал ересек адам басыла бастайды. Қуаты азайып, шаршап жүреді. Себебі интернет көп қуатты алып қояды. Қимыл болмаса қан айналымы бұзылады. Мұның бәрі негатив ойға, негатив агрессияға әкеледі. Бұдан шаршау, ашу, жалқаулық, депрессивті ойлар пайда бола бастайды.
фото: vdkb.vrngmu.ru
ИНТЕРНЕТКЕ ТӘУЕЛДІЛІК ҚАЙДАН ПАЙДА БОЛАДЫ?
Жасөспірімді алсақ, олар ата-ана мейірімін қалайды. Ата-ана махаббатын іздейді. Ата-ана уақыт бөлмеген соң, қадағаламаған соң, дұрыс шектеу қоя алмаған соң интернетке жүгіреді. Балаға шектеу қойғанда да не үшін шектеу қойғанын дұрыстап түсіндіру керек. Бірден «доғар!» деп телефонды тартып алса, балаларда ата-анаға деген агрессия пайда болады. Сондықтан балаға шектеуді ақылмен қойған жөн.
Ал ересектерде бос уақыт көп болса, өз потенциалын пайдалана алмаса интернетте отырады. Жұмысы, мақсаты бар адам әлеуметтік желіде көп отырмайды. Сондықтан мақсат пен арманды қалыптастырған жөн.
СЕБЕПТЕРІ
Жасөспірімдердің интернетке тәуелділігінің дамуының негізгі факторы – зерігуден және проблемалардан қашудан және жайлылық сезімін беретін ортаны табуға ұмтылудан бастау алады. Интернет ең қолайлы нұсқаға айналады. Тәуелділіктің тез қалыптасуына келесі факторлар ықпал етеді:
• Өзін-өзі ТАНЫТУ
Жасөспірімдік кезеңде өзін-өзі орнықтыруға және жоғары әлеуметтік жағдайға жетуге ұмтылу күшейеді. Бала виртуалды ортаны шынайы немесе ойдан шығарылған жетістіктермен бөлісу, оң кері байланыс алу және басқа адамдар алдында өзінің маңыздылығын сезіну үшін пайдаланады.
• Өзін-өзі төмен бағалауы
Сенімсіздік, өзін төмен санау және өзіне қанағаттанбау – интернетке тәуелділерге тән белгі. Интернеттегі жеке қарым-қатынас кез келген қиялды жүзеге асыруға және өзіңізді жасөспірім болғысы келетін мүлде басқа адам ретінде елестетуге мүмкіндік береді.
• Достардың болмауы
Интернетке тәуелді жасөспірімдер шынайы қарым-қатынаста қиындықтарға тап болады. Интернетте олар қауіпсіз және әртүрлі қарым-қатынасқа қол жеткізе алады, олар көптеген жаңа адамдармен ұялмай кездесе алады.
• Отбасылық мәселелер
Жасөспірімдер онлайн ойындар мен әлеуметтік желілердегі қарым-қатынасты эмоционалдық күйзелістерден арылу және «түсінетін» әңгімелесушілерді табу әдісі ретінде пайдаланады. Интернет-тәуелділікке деген құштарлық әлеуметтік жағдайы жоғары, ересектердің бала тәрбиелеуге уақыты жоқ отбасыларда да, дисфункционалды және асоциалды отбасыларда да кездеседі.
• Ата-ананың мінез-құлқы
Баланы тез тыныштандыру үшін оған жастайынан смартфон немесе планшет беру әдеті бала есейген сәтте жағымсыз салдарға әкеледі. Осылайша эмоционалды жеңілдету үшін гаджетті пайдалану әдеті қалыптасады, бұл жасөспірімдік шақта айқын көрінеді.
Жасөспірімдердің интернет-тәуелділігін тудыратын факторлардың бірі - IT мамандықтарының танымал болуы. Бағдарламалау, веб-дизайн, цифрлық маркетинг - адамдар жас кезінде өзін-өзі жүзеге асыра алатын және айтарлықтай табысқа, соның ішінде қаржылық табысқа қол жеткізе алатын танымал салалар. Тұлға акцентуациялары мен әлеуметтену проблемалары болған жағдайда, білімге деген бастапқы оң ұмтылыс тәуелділікке айналады.
ЖЕЛІГЕ ТӘУЕЛДІЛІКТІ ЖЕҢУДІҢ АЛҒАШҚЫ ҚАДАМДАРЫ
Желіде отыратын уақытты азайтыңыз, азайта алмасаңыз телефоныңыздан алып тастаңыз. Одан кейін спортпен шұғылданыңыз. Бұл кеңестерді жеті күн орындасаңыз, жеңілдейсіз. Үшінші-төртінші күндері іштей қарсылық пайда болып, интернетті көргіңіз келіп тұрады. Сондықтан әлеуметтік желілерді бірден жойып тастаған да дұрыс. Ал баланы интернетке тәуелділіктен құтқарам десе, ата-ана балаға көп көңіл бөлуі керек. Баланың әр уақытын жоспарлап, сонымен бірге өткізгені жөн.
Дайындаған: Г.Жұмаділдаева,
Тағы да оқыңыз:
Мектептегі БУЛЛИНГ деген не? Одан қалай қорғануға болады?
ӨМІРЛІК ПОЗИЦИЯ деген не? Оның қандай түрлері бар?
