Мұғалім үшін ең бастысы – уақытты көп алмайтын, бірақ жүйелі қолдануға болатын тәсілдер.
көрнекілік: kazislam сайтынан
Критикалық ойлау – оқушының дайын жауапты қайталауы емес, өз ойымен пайымдай алуы. Бұл дағды бір күрделі тапсырмамен емес, күнделікті шағын әрекеттер арқылы қалыптасады. Мұғалім үшін ең бастысы – уақытты көп алмайтын, бірақ жүйелі қолдануға болатын тәсілдер. Төмендегі тапсырмалар арнайы дайындықты қажет етпейді, кез келген сабақта оңай енгізіледі. Ең маңыздысы – олар оқушыны ойлануға үйретеді.
1. “Неге?” деген бір сұрақ
Оқушы жауап бергеннен кейін “Неге олай ойлайсың?” деп сұрау – сыни ойлаудың ең қарапайым қадамы. Бұл сұрақ баланы жаттанды жауаптан шығарып, өз ойын дәлелдеуге итермелейді. Бірте-бірте оқушы әр пікірінің артында себеп болуы керектігін түсінеді. Уақыт өте келе “неге?” деген сұрақты мұғалім қоймай-ақ, оқушының өзі қоя бастайды. Бұл – ойлаудың дамып келе жатқанының нақты белгісі.
2. Бір факт – бір пікір
Оқушылар көп жағдайда факт пен пікірдің айырмасын шатастырады. Осы тапсырмада мұғалім бір ақпарат беріп, оның нақты дерек пе, әлде жеке көзқарас па екенін анықтауды сұрайды. Бұл тәсіл әсіресе интернеттен алынған мәтіндермен жұмыс істегенде өте пайдалы. Оқушы ақпаратқа сын көзбен қарауды үйренеді. Нәтижесінде ол кез келген мәліметке бірден сенбей, ой елегінен өткізе бастайды.
3. “Келісемін / келіспеймін” тәсілі
Мұғалім белгілі бір тұжырымды ұсынады, ал оқушылар оған келісетінін немесе келіспейтінін айтады. Бірақ басты талап – өз ойын дәлелдеу. “Неге келісесің?”, “Неге келіспейсің?” деген сұрақтар ойды тереңдетеді. Бұл әдіс оқушыларды пікір айтуға ғана емес, өз көзқарасын қорғауға үйретеді. Сонымен қатар сыныпта пікір алуандығын қабылдау мәдениеті қалыптасады.
4. Қате жауапты талдау
Кейде мұғалім әдейі қате жауапты ұсынып, “Қай жері дұрыс емес?” деп сұрайды. Бұл тәсіл оқушыларды мұқият ойлануға және талдауға үйретеді. Оқушы қателіктен қорықпайды, керісінше оны үйренудің бір бөлігі ретінде қабылдайды. Мұндай ортада балалар еркін пікір айтып, белсендірек болады. Сыни ойлау дәл осы еркіндік кезінде дамиды.
5. Бір сұраққа үш жауап
Бұл тапсырмада бір ғана сұраққа кемінде үш түрлі жауап ойлап табу ұсынылады. Оқушы мәселені бір қырынан ғана емес, бірнеше жағынан қарауға үйренеді. Бұл тәсіл әсіресе “бір ғана дұрыс жауап бар” деген ойдан арылтады. Уақыт өте келе балалардың ойлау икемділігі артады. Олар балама шешімдердің болатынын түсінеді.
6. “Егер басқаша болса…” тапсырмасы
Бұл әдіс себеп-салдар байланысын жақсы дамытады. Мұғалім белгілі бір жағдайды өзгертіп, “Егер басқаша болғанда не өзгерер еді?” деп сұрайды. Оқушы ойша сценарий құрып, нәтижесін болжайды. Бұл тапсырма қиялды ғана емес, логиканы да іске қосады. Әсіресе тарих, әдебиет, жаратылыстану сабақтарында өте тиімді.
7. 1 минуттық қорытынды
Сабақ соңында оқушыдан қысқа ғана қорытынды сұрау – өте маңызды қадам. “Бүгін не түсіндің?”, “Қандай сұрақ қалды?” деген сауалдар баланың өз оқуына жауапкершілік алуына көмектеседі. Оқушы өз ойын жинақтауға үйренеді. Бұл – метатанудың, яғни өз ойлауын түсінудің алғашқы қадамы. Уақыт алмайды, бірақ әсері үлкен.
Критикалық ойлау күрделі әдістерден емес, күнделікті дұрыс қойылған сұрақтардан қалыптасады. Мұғалімге ең маңыздысы – оқушыны ойлануға үйрету. Ол үшін ұзақ тапсырма да, қосымша уақыт та міндетті емес. Жүйелі түрде қолданылған шағын тәсілдер үлкен нәтиже береді. Ал ойлай алатын оқушы – кез келген пәнде де, өмірде де табысты болады.
