Динара Бақытбек - журналист, продюсер
Ескерту: Автор және редакцияның жазбаша рұқсатынсыз мақаланы көшіріп басуға тыйым салынады.
Қарашаш Есенбай: Динара, журналистика саласында жүргеніңе біршама уақыт болды. Осы кезге дейін түрлі салада тәжірибе жинадың. Қайсысын өзіңе жақын тұттың?
Динара Бақытбек: Студент кезімнен-ақ телевизияда қалатынымды сездім. Баспасөзде, радиода да жүрдім, дегенмен отырып істейтін бірсарынды жұмыстар мен үшін емес. Мен жалпы қимыл қозғалыста жүретін адаммын. Жүгіріп жүріп түрлі жобалар жасайсың, әртүрлі жастағы, мамандықтағы, статустағы адамдармен сұқбаттасасың. Оның бәрі мектеп, содан бір нәрсе түйсініп, өзің үшін бір сабақ аласың. Еуропа барған кезде қазақтың жұрт үшін өмір сүретінін түсіндім. Біз біреуге ұнау үшін өзімізді қалыптастырамыз. Жұртқа жақсы болсаң ғана жақсысың деген ой бар. Өзің туралы жақсы ой қалыптастыру - біздің өмірлік мақсатымыз сияқты. Ал ол жақта әркім өзі үшін өмір сүреді. Жұрттың пікіріне назар аудармауды үйрене жүріп, жаныма телевизия жақын екенін түсіндім. Бірақ телеарнадағы режим қиын, өйткені күн, түн дегенді білмейсің. Кейін сұқбат дегенді жанрды жақсы көруіме себеп болған – радио. 2012 жылы Қазақ радиосында істеп жүрген кезде көп адамдармен сұқбаттастым. Негізі радиода қызмет етемін деп ойламаған едім, бірақ микрофон адамды өзіне тартады. Жас болсам да үлкен деңгейдегі өнер адамдарынан сұқбат алуға жіберетін еді. Сол арқылы осы сала мені өзіне баурады. Үйіне арнайы барып, дайындалып сұқбат болғасын сауатты шығатын еді, қазір "жүрдім бардым" хабарлар көбейді. Одан кейін психологияны зерттеп, адамды қалай сөзге тартуға болады дегенді меңгердім. Жалпы журналистиканың радио мен телеарна саласы жақын, қазір аналитикалық хабарлар жасауға қызығып жүрмін.
Қарашаш Есенбай: Сені радиодағы даусың арқылы таниды десек, өтірік емес. Дегенмен қазіргі радиодағы дикторлар жиі сынға қалады. Сен әріптестеріңе қалай баға берер едің?
Динара Бақытбек: Радиода алдымен таспаға жазылатын хабарлар дайындадық, кейін тікелей эфирлерге шыға бастадым. Сонда лирикалық хабарлар жүргізетінмін, тыңдаушылар мені «өлең оқитын қыз» деп танитын еді. Тіпті кейде ақындардың өзі хабарласып, өлеңдерін оқып беруді өтінетін. Әрине, тәжірибе жеткілікті емес еді, бірақ сол кездің өзінде біраз дүние дайындап қалғаныма қуаныштымын. Қазір бәрі жеңіл болып кеткен тәрізді. Бұрын нені айтуға болады, нені болмайды деп саралайтын едік. Тағы бір маңызды мәселе - эфирге тілі таза, әдеби тілде сөйлемесе де жаргон, диалектісіз таза сөйлейтін, барлық әріпті айта алатын адамдар керек. Себебі радиода ең бірінші дыбыс, сөз маңызды. Телеарна мен радиода жеңіл, ауызекі тілдегі сөздер қолданылуы керек, бірақ оның өзі қарабайыр болмағаны дұрыс. Ол түсінбесең оқып алатын газет-журнал емес. Эфирге әртүрлі адам хабарласуы мүмкін, сол кезде әңгімесін жалғап кете алатындай білімді болғаны жөн. Шетелде журналистер эфирге тек плейлисті ғана алып кіреді, олар қалай амандасып, қалай қоштасатынын жазып отырмайды. Кейде эфир қонағына қояр сұрағын қағазға жазып алатын журналистерді көреміз, ол эфирді жансыздандырады деп айтар едім. Эфирге динамика бермейді. Кейіпкер туралы ізденіп, бірақ сұқбаттың қалай өтетіні туралы айтпаған жөн. Өйткені өз тәжірибемнен өткізгенім бойынша, сұқбат әңгіме түрінде өтсе қызықты болады. Сол сияқты сауатты адамдар ғана эфирге плейлистпен ғана шықса, қызық эфир болар еді деймін. Қандай баға берерімді білмеймін, бірақ адам өзінің қолынан келетін дүниені жасағаны дұрыс. Күшің келмейтін дүниені қолға алып, сын мен пікірге төзу керек болады, ал оны көтере алмасаң көп нәрсеге аяқ баспау керек сияқты.
Қарашаш Есенбай: Өзің қызмет ететін радио қызметкерлерінің сауатсыздықтарын желіде болсын, былай болсын жиі сынайды. Тіпті дауыстары таза емес мамандар қызмет етеді дейді. Осы пікір қаншалықты орынды?
Динара Бақытбек: Бұл пікірді көбінде тыңдарман жазады ғой, олардың айтқаны орынды деп ойлаймын. Қандай жағдай болмасын, тапсырыс берушінікі дұрыс дегендей, бізде тыңдармандарменсанасамыз. Не айтса да, тіпті дұрыс болмаса да, орынды. Олар не қалайды, соны бере білу - бізге міндет. Сол кезде рейтинг те, басқа да болады.
Қарашаш Есенбай: Сонымен қатар, телевизия саласында да біршама шоу бағдарламаларды жасауға ат салыстың. Жақында Ерлан Байбазаровтың сұқбатынан біздің ел мен Украина теле мамандарын салыстыруға келмейді деген сын естідім. Демек, әлі де болса телевизияда мықты, кративті мамандар аз деген сөз ғой?
Динара Бақытбек: Телеарналарымызда да көптеген жобалар жасалып жатыр ғой, бірақ көретінім бірен-саран. Біздің ел мен Украина мамандарын салыстыруға келмейді деген пікірге келер болсақ, кретивтілік жағынан емес, техникалық жағынан бізде білікті мамандар жоқ шығар деп ойлаймын. Техника, режиссура жағынан мамандар бар, бірақ тәжірибе өте аз. Себебі шетелдегідей бір бағдарлама маусым-маусым бойынша болмайды. Оларда он-он бес маусымға дейін түсіріле береді, ал бізде керісінше. Тәжірибе болған кезде, адам өз қателіктерінен үйренеді ғой. Мысалы, бір бағдарламадан кейін, нәтиже шығарып екіншісін жасайтын кездер өте аз. Ол жақта бар, бізде жоқ дегеннен гөрі тәжірибе аз деген жөн шығар. Тәжірибе болмағандықтан да, қай кезде қалай жол табуды білмей жатады. Мәселен, түсірілім алаңының бір жерінде жарық өшіп қалса, оның орнына қайдан жарық түсіруге болады дегенге шешімді теория емес, тәжірибе арқылы жасаймыз ғой. Сондықтан да кәсіби емес, тәжірибелік тұрғыдан осал болғандықтан шетелдік мамандарға жүгінуге тура келіп жатады. Польшада оқыған кезімде, журналистика факультетінің өз радиосы болды, студиялары біздің мемлекеттік радиолардан кем емес. Ол студенттік радио, бірнеше қалаға тарайды екен, сонда олар жауапкершілікпен қарап жұмысқа үйренеді. Бізде де сондай радио-телестудиялар болса, білім мен тәжірибені қатар меңгерген мамандар келетін еді.
Қарашаш Есенбай: Өзің ат салысқан бағдарламалардың бірі - жақында эфирден өткен "Екі жұлдыз". Сонда соңы дау болғанын білеміз. Айгүл Елшібаева мен Дариға Бадықова өкпелерін желіде жазып, сотқа береміз дегенін оқыдым. Сенің ойыңша, біздегі шоу ұғымының аясы қандай?
Динара Бақытбек: Біршама телеарналық бағдарламалардың түсіріліміне қатыстым, сонда көп нәрсе монтажбен жасала бермейді. Оны отырып, құрастырып, жоқ дүниені жасамайсың. Бар дүниені қалай бар, солай бересің. Монтаж деген жоқтан бар жасау емес, тек түсірілім кезінде кеткен қателіктерді жауып, көрерменге сапалы дүние ұсыну. Әйтпесе, аударып төңкеріп, өсек бағдарлама жасаған жоқпын, айдан бір нәрсе алып келмедім. Сондықтан, бәрін монтажға жаба беру дұрыс емес. Әр жерден қиып алып дүние жасайтын, біліксіз де адам емеспін. Шоу - өсек емес, қара пиар емес. «Екі жұлдыз» бағдарламасында Айгүл Иманбаева мен Берік Тұрсынбековтың әрбір нөмірі "Шоу болды!" дей аламын. Жалпы шоу деген бәрін аударып, төңкеріп, біреуді қаралап, жеке өміріне араласу деп түсінеміз ғой, негізі ол дұрыс емес. Шоу жүргізушінің студиядағы атмосфераны көрерменге бере алуы, сол нағыз біліктілік. Ал біз біреу сүрініп қалса, не ән айтып жатып айта алмай қалса да, болмаса сахна сыртында үстіне кофе төгіп алса да шоу деп қабылдаймыз. Негізі қара пиарды танымалдылықты арттыру үшін әншілер өздері жасайды.
Қарашаш Есенбай: Жақында бір журналистің Ернар Айдар туралы жазбасын оқыдым. Ол жерде Ернар журналистің лак пен тарақ алып келмегені үшін біраз әурелепті.Сол секілді камерада басқа, сыртындабасқа әнші-актерлер көп. Өз басыңда сондай көңіл қалдырған кез болды ма?
Динара Бақытбек: Жалпы әншілердің ішінде «нағыз өнер адамы» деген буын Ақбота Керімбекова, Айгүл Иманбаева дегендерден кейін тоқтады. Нағыз жұлдыздар сол кісілер деп есептеймін. Ал одан кейінгі буын сені бірдеңеге міндеттеп тұратындай болады. Әрең амандасады. Біз бір бағдарлама жасайтын кезде, барлық жағдайды солар үшін жасаймыз, әрбір нөмір әдемі шығуына, әндері жақсы болып, сюжет жақсы болсын дейміз. Бірақ олар біз үшін жасалып жатыр, біз болмасақ, бұл бағдарлама болмайтын еді дегендей ойда болады. Сондықтан реніштер болады. Ал аға буын керісінше түсірілімге бірінші келіп, алдын ала дайындалып, жауапкершіліктерін танытады. Жалпы адамдармен қарым-қатынасты сақтап қалу әркімге бұйыра бермейтін дүние. Басыңа жамандық түссе де бәрінен оқшауланып, өмірге де, өзіңе де көңілің толмай бәрінен алыстап кетуің, жақсылық келсе өзіңізді биік санап менсінбей қалуың мүмкін. Дұрысы - осы екі жағдайда да тұрақтылықты сақтап қалу. Сахнада басқа, сыртта басқа жас әншілер өте көп. Мысалы, сахнадағы үш минуттық өнеріне қарап сүйсініп жүрген адамыңды өмірде көріп, көңілің түсіп қалуы мүмкін. Бірақ оны жұмыс деп қабылдаймын. Танымалдар өзінің және жанындағылардың да адам екенін ұмытпағаны жөн ғой.
Қарашаш Есенбай: Кей әншілерге директор болғаныңнан да хабарым бар. Соларға жеке тоқтала кетсек?
Динара Бақытбек: Азды-көпті тәжірибем болғандықтан, өзім жақсы көретін өнер адамдарына қолымнан келгенше көмек беруге тырыстым. Біраз адамға да көмек бердім деп ойлаймын. Осыдан алты жеті жыл бұрын болған дүниелер ғой, сол уақытта жиырма бірдегі қыздың қолынан не келеді, соның бәрін артығымен жасадым деп ойлаймын. Қазір ол кісілердің бәрі керемет жұлдыздар болып кетті ғой... Әрине, ренжитін тұстар өте көп. Мысалы, қасында қанша жүрген адамдар көрген кезде «қалайсың?» деуге шама келмей қасыңнан өте шығады. Сондай да адам болғандықтан көңілге келеді. Бірақ ол дүниелер үшін ақы алған емеспін, сондықтан мен ресми осы адамның директоры болдым деп айта алмаймын. Әлі де қолымнан келер дүниелер болса, енді шығып келе жатқан әншілерге көмектесемін деп ойламаймын.
Қарашаш Есенбай: Кезінде Төреғали, Нұрболат Абдуллин деген секілді әншілермен бірге жүргеніңді білетін едім, бірақ қазір ол арадан көрінбейсің. Не себеп? Әлде олар "жұлдыз" болғаннан кейін қатынастары өзгерді ме?
Динара Бақытбек: «Төреғалидың жанынан неге көрінбейсің?» деген маған жиі қойылатын сұрақ шығар. Кезінде өте жақсы араластым, сахнаға енді шығып келе жатқан уақыттарынан бері білемін, сол уақытта бастап келе жатқан қадамдарының куәсі болдым. Кейбір жағдайларда қолымнан келгенінше артығымын жасадым десем болады. Нұрболаттың Қазақконцертке енді келіп жатқан, Төреғалидың айтыстан сахнаға енді ғана шығып жатқан кездерінен білетінмін. Бірақ қазір шыны керек, танымал Нұрболатпен, танымал Төреғалимен араласқым келмейді, дос та болғым келмейді. Өйткені шынымен танымал және танымал емес тұлғаның арасында жер мен көктей айырмашылық бар. Төреғали жерлесім болғандықтан, нағашыларымның алыс туысы болып келетіндіктен, «інім ғой» деп барынша қолымнан келгенін жасауға тырысым жүрдім. Кейін ол танымал бола бастаған кезде мен сол жұмыстарды жасауға тиісті сияқты мінез таныта бастады. Үстем қарау, міндеттеу деген сияқты. Негізі мен олармен жұмыс істегенде ресми директоры болған жоқпын, кейде ақшамды қоса салғаным болмаса, бір тиын ақша да алған жоқпын. Солар үшін қаншама адамның алдына барып, өтініш айттым. Дизайнер, фотограф деген сияқтылармен келісіп, олардың әндерін радиоға беріп дегендей жұмыс істедім. Бірақ кейінірек «ол дизайнер тегін киім тігіп беруі керек» дегендей сөздер бола бастады, ал мен еңбек бағалануы керек деп ойлаймын. Сондай қатынастардан адамдардың алдында ұятқа қалған жағдайлар да болды әрі ер жігіттің қасында жұмыс істеу қиындау болатындықтан қатынасымды үздім. Бірақ сәлеміміз түзу болды. Оның үйінде қанша болып, дастарханынан дәм татып, шәй іштім. Сол кездегі сәттер жақсы, бірақ қазір араласқым келмейді.
Нұрболаттың дауысын, репертуарын ұнататын едім, бұрын оның ән таңдауы ерекше болатын еді. Кейін жақсы әнші шығады ғой деген ниетпен көмектестім, радиоға жиі беріп, халыққа кеңірек танылсын деген ойым болған. Сосын мен Астана көшіп кеттім, өткен жылы «Екі жұлдыз» бағдарламасында көрдім. Сол кезде бұрынғы мен қазіргі Нұрболатты салыстыруға келмейтінін ұқтым. Түсірілімдер екінші, үшінші орында, ал бірінші орында - той. Түсірілім алаңындағыларды ерігіп жүргендер көретін секілді, сол болмаса бағдарлама түсірілмей қалатындай ауада жүріп, сын көтере алмайтынын байқадым. Мысалы Роза Рымбаева сын айтқаннан кейін Нұрболат жұбын тастап жобадан шығып кетті. Әрбір әнші жарысқа келгенде әйтеуір бір этаптан кейін кететінін біліп келеді ғой, бірақ ол соны өзіне мойындата алмаған сияқты...
Қарашаш Есенбай: Қазіргі жас буынды мүлде жоққа шығаруға да болмайтын шығар?! Өзің айтқандай, "нағыз өнер адамы" деуге лайық өнері мен мінезі үйлескен кімдерді атар едің?
Динара Бақытбек: Біздегі қазіргі эстараның сапасы өнердің сапасын төмендетіп жіберді. Өнер деген тек орындаушылар ғана емес екенін білуіміз керек. Мысалы, Жұбаныш Жексен, Айгүл Иманбаева, Саят Медеуов, Гүлнұр Оразымбетова сынды жандар эфирді, көрерменді сыйлайды.
Қазіргі буындар сол кісілерден үлгі алса дейсің. Жастардан да жоқ емес, Әли Окапов, Айқын Төлепберген, Жігер Ауыпбаев, Димаш сынды дарыны мен қарапайымдылығы жоғары адамдар. Оларды қатты құрметтеймін, өнерінің шарықтауын тілеймін.
Қарашаш Есенбай: Өзіңе де шығармашылықтың шарықтау биігінен түспеуіңе тілектеспін!
Автор: Қарашаш Есенбай
Фото: Жеке мұрағаттан
ERNUR.KZ
