Балалар контенті – ұлттың рухани қауіпсіздігінің бір бөлігі. Егер бала өз тілінде сөйлейтін, өз мәдениетін бейнелейтін кейіпкерлермен өссе, онда оның ұлттық сана-сезімі де берік қалыптасады.
көрнекілік үшін сурет: balapan.tv
Қазақстандағы ақпараттық кеңістік соңғы жылдары айтарлықтай өзгеріп, отандық медиа саласы жаңа даму кезеңіне аяқ басты. Әсіресе, балалар мен жасөспірімдерге арналған контентті дамыту – мемлекет үшін стратегиялық маңызы бар міндетке айналды. Себебі, қазіргі балалар – цифрлық дәуірдің өкілдері. Олар ақпаратты негізінен теледидар мен кітаптан емес, смартфон мен интернет арқылы қабылдайтыны жасырын емес. Сондықтан ұлттық дүниетанымды, мәдени құндылықтарды және тілдік мұраны сақтап, оны жаңа форматта ұсыну – уақыт талабы болып отырғанын да мойындауымыз қажет.
Балалар контентінің қазіргі жағдайы қандай?
Сарапшылардың мәліметінше, Қазақстандағы медиа кеңістіктің шамамен 80%-ын шетелдік, негізінен орыс және ағылшын тіліндегі контент алып отыр. YouTube, TikTok, Netflix сияқты платформаларда балаларға арналған шетелдік өнімдер басым. Ал қазақ тіліндегі сапалы, тәрбиелік мәні бар анимациялар мен бағдарламалар әлі де жеткіліксіз.Мысалы, 2024 жылғы дерекке сәйкес, Қазақстанда балалар аудиториясына бағытталған небәрі 20-25 тележоба мен 15-ке жуық анимациялық сериал бар. Оның ішінде кең танылғандары – «Мұзбалақ», «Ер Төстік», «Күлтегін», «Қазақ ертегілері», «Сақ және Сақа», «Қалқан мен найза» сияқты туындылар. Бұл жобалар мәдени кодты сақтай отырып, қазақ балаларының санасына ұлттық батырлар мен ерлік ұғымдарын сіңіруге бағытталған.Телеарналардың үлесі үлкен
Қазақстандағы балалар контентін дамытуда «Balapan» телеарнасының рөлі ерекше. 2010 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан бұл арна бүгінде қазақ тіліндегі балалар бағдарламаларының негізгі платформасына айналды. Арна жыл сайын 1500 сағаттан астам жаңа контент шығарады. Мысалы, соңғы жылдары эфирге шыққан «Жеті өнер», «Балапан News», «Зерек бала», «Ойлан тап», «Толағай батырлар мектебі» сияқты жобалар балалардың тіл байлығын, ойлау қабілетін және отансүйгіштігін арттыруға бағытталған.Ал 2023 жылы «Balapan» арнасы мен «Qazaq Animation» студиясы бірлесіп, жаңа анимациялық бағытты іске қосты. Нәтижесінде «Мұзбалақтың» жалғасы ретінде 3D форматта түсірілген «Самұрық қанаты» жобасы жарық көрді. Бұл жоба тек Қазақстанда ғана емес, түркі елдерінің телеарналарында да көрсетілді.
«El Arna» телеарнасы да балалар мен жасөспірімдерге арналған деректі фильмдер мен отбасылық бағдарламаларды көбеюіне өз үлесін қосты. Мысалы, «Менің елім», «Туған жерім – тұғырым» сияқты жобалар мектеп жасындағы балаларды отаншылдыққа тәрбиелеуді көздейтін контенттер болды.
Анимация индустриясының дамуы да қуантарлық нәтиже деуге болады
Қазақ анимациясы соңғы бес жылда жаңғырып келеді. Бұған «Qazaq Animation», «Orda Pictures», «Azia Animation», «Rocket Studio» сияқты студиялардың белсенді жұмысы әсер етті. Мәселен, 2022 жылы «Қазақфильм» киностудиясы «Ер Төстік пен Айдаһар» атты толықметражды анимациялық фильм түсіріп, Ташкент халықаралық анимация фестивалінде арнайы жүлде иеленді.2023 жылы «Orda Pictures» студиясы «Күлтегін» мультсериалын Disney+ платформасына ұсыну туралы келіссөздер жүргізді. Бұл – қазақ анимациясының халықаралық деңгейге шығуға ұмтылысының нақты белгісі.Мәдениет және ақпарат министрлігі 2025 жылға дейін балалар контентіне жыл сайын 3 млрд теңге бөлу туралы бағдарлама қабылдады. Бұл қаражаттың басым бөлігі мультфильмдер өндірісіне, дубляж сапасын арттыруға және жаңа қазақша YouTube жобаларын қолдауға бағытталған.
YouTube және цифрлық контенттердің дамуы да қарқын алуда
Қазіргі балалардың негізгі ақпарат көзі – интернет. Сондықтан YouTube және TikTok секілді платформалардағы контент сапасы ерекше маңызға ие. 2023 жылы Қазақстанда «Bala Tube» атты балаларға арналған қазақ тіліндегі YouTube хаб іске қосылды. Онда блогерлер мен жас контент-мейкерлер арнайы этикалық және педагогикалық стандарттар бойынша контент әзірлейді.Мысалы, «Qazaq Bala» арнасы ұлттық ойындар мен дәстүрлерді таныстырады, «Smart Bala» жобасы балаларға ғылым мен технологияны қызықты форматта үйретеді, ал «Ana Tili Kids» мультсериясы қазақ тілін үйретуді ойын түрінде ұсынады.Сонымен бірге, TikTok-та да қазақша балалар контенті көбейіп келеді. 2024 жылы TikTok Қазақстанмен бірлесіп «Safe Kids» бағдарламасын іске қосты. Оның мақсаты – балалардың онлайн кеңістіктегі қауіпсіздігін арттыру және зиянды контенттің таралуына жол бермеу.
Негізгі мәселелер
Дегенмен, салада шешілмеген түйткілдер де кездеседі. Мәселен, қаржық тапшылығы анимация мен сапалы бағдарламаларды шығару үшін маңызды рөл ойнайды. Көптеген студиялар жобаларын грант немесе демеушілер есебінен әзірлейді. Сол сияқты, анимация саласында кәсіби сценарист, суретші және дыбыс режиссерлері көп емес екенін айта кеткен жөн. Десек те, бұл салаға қызығушылық пен жас мамамандар қатары артып келе жатқанын да айта кету керек. Сонымен қатар, көптеген жобалар тек ертегі жанрында жасалған, ал ғылым, экология, цифрлық мәдениет тақырыптары аз қамтылған. Бірақ алдағы уақытта оған да ден қойылады деп сеніммен айта аламыз.Мемлекеттік және қоғамдық бастамалар
2024 жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен «Ұлттық балалар медиасын дамыту тұжырымдамасы» әзірленді. Бұл құжат аясында келесі бағыттар көзделген:- Қазақ тіліндегі мультфильмдерге 100% мемлекеттік қолдау;
- Әр өңірде балалар медиа орталықтарын ашу;
- Шетелдік мультфильмдерді қазақ тіліне дубляждау сапасын арттыру;
- Интернет платформаларда балаларға арналған қауіпсіз контент жүйесін енгізу.
Халықаралық серіктестік және болашақ бағыттар нақтылануда
сурет: ortcom.kz
Бұл серіктестіктер қазақ анимациясын аймақтық брендке айналдыруға мүмкіндік береді.Болашақта балалар контентінің негізгі бағыты – жасанды интеллект пен виртуалды шындық (VR) технологияларын пайдалану болмақ. Мысалы, қазірдің өзінде Алматыдағы «QazContent Lab» студиясы VR арқылы қазақ ертегілерін интерактивті форматта көрсететін қосымша әзірлеп жатыр. Бұл – баланың оқу мен ойын процесін біріктіретін жаңа педагогикалық әдіс.
Сондықтан Қазақстанда балалар контентін дамыту тек медиа саласының емес, тұтас идеологиялық және мәдени саясаттың басым бағыты болуы тиіс. Мемлекет тарапынан қолдау бар, студиялар белсенді, аудитория дайын. Ендігі міндет – сапаны арттырып, қазақ тіліндегі балалар контентін әлемдік деңгейге көтеру.
![](/assets/thumbnails/b4/b4e34907b1637d43723ef3d684c11f52.jpg ""Балама бес секундымды қимадым": жас ана баласына көбірек көңіл бөлмегеніне өкінеді")
