Қазақстандағы балалар киносы: балалар контентін дамыту және шығармашылық әлеуетті оятудағы рөлі

Балаларға арнап жасалған кино — тек көңіл көтеру құралы ғана емес, қоғамдық құндылықтарды жеткізетін, тіл мен дәстүрді сақтайтын, шығармашылық қабілеттерді оятатын білім және тәрбие құралы. Қазақстанда соңғы онжылдықта балалар киносы мен анимацияны дамытуға мемлекет пен кәсіби орта айтарлықтай көңіл бөліп келеді: киностудиялар, мемлекеттік бағдарламалар, фестивальдар мен гранттық қолдаулар балаларға арналған сапалы контенттің санын және жан-жақтылығын арттыруда. Осы мақалада біз дәл нақты фактілерге сүйене отырып, Қазақстандағы балалар киносының рөлін, қолдау тетіктерін, нақты жобалар мен фестивальдардың әсерін және болашақ міндеттерді талдап көрейік.

Мемлекеттік қолдау: жүйелі саясат пен нақты нәтижелер

Қазақстанда кинематографияны реттеу және дамытуға арналған институционалдық база соңғы жылдары күшейтілді. «Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы» (Ұлттық киноны қолдау КЕАҚ) мемлекеттік қолдау тетігі ретінде жыл сайын киножобаларды таңдап, қаржыландырады және 2024–2025 жылдары басым бағыттарды жариялап келеді. Бұл — сценарийлерге, анимациялық және балалар жобаларына гранттар бөлу арқылы балалар контентін ынталандырудың маңызды факторы. Мемлекеттің бұл тәсілі балаларға арналған сапалы контенттің пайда болуына тікелей әсер етеді.

Сонымен қатар ресми хабарландыруларда мемлекеттік қолдаудың нәтижелері жиі жарияланады: 2024–2025 жылдары мемлекеттік қолдауға ие болған жобалардың арасында балалар және жасөспірімдерге арналған анимациялық және ойын фильмдері де бар. Мысалы, мемлекеттік қолдау алған жобалардың бірі — «Команда А» атты анимациялық туынды, ол жасөспірімдік аудиторияға бағытталған оқиға және отбасылық құндылықтарды дәріптейді. Бұл сияқтылар балалар тақырыбындағы жобалардың мемлекеттік деңгейде әдейі таңдалып, қаржыландырылып жатқанын дәлелдейді.

Кино өндірісінің инфрақұрылымы: Қазақфильм мен ұлттық тәжірибе

Қазақстанның басты киностудиясы — «Қазақфильм» балалар және отбасылық фильмдерді шығаруда тарихи тәжірибеге ие. Студияның сайты арқылы жарияланған ресми деректерге сәйкес, «Қазақфильм» 1934 жылдан бері кәсіпорын ретінде жұмыс істеп, ондаған жылдар ішінде жүздеген картиналар мен анимацияларды өндірген. Классикалық республикалық және балалар фильмдерінің базасы бар киностудияның мүмкіндіктері жаңа жобаларды іске асыруда маңызды рөл атқарады.

Өндірістік инфрақұрылым ғана емес — мамандар, драматургтер, аниматорлар, балалар педагогтары мен психологтар да маңызды. Мемлекеттік және жеке тапсырыстар балалар фильмдерін жасау барысында педагогикалық сараптама мен мазмұнның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге итермелейді. Бұл — балалар аудиториясына бағытталған фильмдердің сапасын көтерудің әдісі.

Фестивальдар мен конкурс­тардың маңызы: балалар аудиториясын қалыптастыру

Фестивальдар — балалар киносының кең аудиторияға шығуына және шығармашылық қауымдастықтың өзара байланысын нығайтатын алаң. Атап айтқанда, ASTANA CHILDREN'S FESTIVAL секілді шаралар балалар фильмдерін кәсіби ортада көрсету мен марапаттауға мүмкіндік береді; мысалы, фестиваль жеңімпаздары туралы ресми ақпарат 2023 жылғы іс-шараларды көрсетеді. Мұндай фестивальдар балалар фильмдерінің стандарттары, көркемдік және тәрбиелік критерийлері жайлы талқылауға жағдай жасайды.

Сонымен қатар ұлттық және халықаралық кинофестивальдер арқылы қазақстандық туындылардың тәжірибесі артады, режиссерлар мен продюсерлер балалар аудиториясына тиімді форматтар, сценарий әдістерін шетелдік әріптестерден үйренуі мүмкін. Бұл — контент сапасының өсуіне ықпал етеді.

Нақты жобалар мен туындылар: балаларға арналған кино үлгілері

Қазақстанда балаларға арналған бірнеше ойын, деректі және анимациялық фильмдер түсірілді. Қазіргі және өткен онжылдықтан мысалдар ретінде ата-ана мен педагог қоғамы жақсы білетін — «Менің атым Қожа» секілді классикалық туындылар және соңғы жылдардағы «Аңшы бала» (Қазақфильм, 2011 ж.) сияқты фильмдер бар. Бұл фильмдер мектеп жасындағы аудиторияға бағытталып, ұлттық желілік, моральдық және эстетикалық құндылықтарды жеткізді. Сонымен қатар қазіргі уақытта жасөспірімдерге арналған жобалар мен отбасылық анимацияларға мемлекеттік қолдау көбейді.

Мұндай фильмдердің қатарына қазақстандық жас бүлдіршіндердің жүрегінен орын алған фантастика тақырыбындағы "Томпақ" (2013) балалар киносын да қосуға болады.

Халықаралық танымалдық және сапа: қазақ киносының көрсеткіштері

Соңғы жылдары қазақстандық фильмдер халықаралық ареналарда белсенді түрде көрсетіліп, марапаттар алғаны туралы ресми мәліметтер жиі айтылады. Мемлекттік орталық пен кәсіби басылымдар (мысалы, Ұлттық киноны қолдау орталығының есептері мен медиахабарларды) қазақстандық туындылардың 300-ден аса халықаралық кинофестивальге қатысып, 177 жүлде иеленгенін хабарлады. Бұл — жалпы ұлттық кинематографияның өсуіне және оның балаларға арналған контент өндірісінің де жоғары деңгейге жету мүмкіндігіне көрсеткіш. Осындай халықаралық тәжірибе балалар фильмдерінің техникалық және мазмұндық стандарттарын көтеруге әсер етеді.

Балалардың шығармашылығын дамытудағы киноның рөлі

* Тіл мен мәдениет арқылы тәрбие

Балалар фильмдері туған тіл мен ұлттық дәстүрді балаларға қызықты формада жеткізеді. Ата-аналар арқылы өтуі қиын кейбір моральдық және мәдени кодтарды киноны көрген бала тікелей сезініп, модельдей алады. Бұл әсіресе көптілді орталарда қазақ тілін сақтап қалуға ықпал етеді.

* Қиял мен шығармашылықты ояту

Кино бала қиялын дамытады: көріністер, дыбыс, визуалдық шешімдер балаларда образдық ойлауды қалыптастырады. Көркем бейнелер балалардың актерлік, драматургиялық және анимациялық хоббилерге қызығушылығын оятады. Кинотеатрларда, мектептерде және арнайы көрсетілімдерде ұйымдастырылатын мастер-кластар балаларды креативті жобаларға тартады.

* Академиялық және кәсіби жол ашу

Кіші жастағы көрермендердің арасында қызығушылық туып, кейіннен олар киноөндіріс, сценарий жазу, анимация, актёрлік өнер бағыттарына түседі. Мемлекеттік гранттар мен фестивальдар жас таланттарды анықтап, кәсіби ортаға тартуға жағдай жасайды.

7. Қиындықтар мен шешімдер: сапа, қолжетімділік, кадрлар

* Сапалы контенттің тапшылығы

Біріншіден, сан жағынан артуына қарамастан, жоғары кәсіби сапа әрқашан жеткілікті емес. Көркемдік деңгей, сценарийлік тереңдік пен педагогикалық сараптама кей жобаларда жетіспейтін жайт болып қала береді.

* Қолжетімділік пен таратылым мәселелері

Екіншіден, ауылдық және шалғай аймақтарда балаларға арналған отандық киноның қолжетімділігі шектеулі. Кинотрансляция және ресми онлайн-платформалар арқылы таратылымды кеңейту — маңызды шара.

* Кадрлар және біліктілік

Үшіншіден, анимация және балалар-контент өндірісіне мамандарды даярлау қажет: аниматорлар, балалар психологтары, сценарийшілер. Бұл мәселені шешудің бір жолы — кино және шығармашылық академияларында арнайы мамандықтар ашу, халықаралық тәжірибе алмасу және шетелдік мамандарды тарту.

Балалар киносын сапалы дамыту үшін не қажет?

• Педагогтар мен психологтар қатысқан сценарийлік сараптама. Балалар контентін жасағанда кадрлық және тәрбиелік сараптама міндетті болуы керек.
• Мемлекеттік гранттарды балалар жобаларына бағыттау. Басымдықтарды айқындап, балалар мен отбасылық анимацияға арналған бөлек конкурс қосу.
• Фестивальдар мен көрмелерді кеңейту. Аймақтық «Балалар киносы» фестивальдарын көптеп ұйымдастыру, ауылдық көрсетілімдерді енгізу.
• Кәсіби кадрларды даярлау. Жоғары оқу орындарында балалар кинематографиясы бойынша курстар мен бағдарламалар ашу.
• Онлайн платформалар арқылы таратуды күшейту. Қазақстандық балалар фильмдерін ұлттық сандық архивте сақтау және мектептерге арналған көрсетілім пакеттерін дайындау.
• Халықаралық ко-продукциялар. Шетелдік әріптестермен бірлесіп балалар жобаларын жасау арқылы көркемдік стандарт пен нарықтық қолжетімділікті арттыру. Халықаралық фестивальдердегі табыстар ұлттық кино брендінің құндылығын арттырады.

Балалар киносы — ұлттық болашақтың бір бөлігі

Балаларға арналған отандық кино — тіл мен дәстүрді сақтаудың, баланың қиялы мен шығармашылығын дамытуының, ұлттық тәрбиенің мәдени тетігі. Қазақстанда мемлекеттік қолдау құралдары (Ұлттық киноны қолдау орталығы, «Қазақфильм» сияқты институттар), фестивальдар және кәсіби орта балалар фильмдерін дамытуға негіз қалауда. Алайда сапа, қолжетімділік пен кадр дайындау мәселелері шешімін талап етеді. Егер мемлекеттік бағдарлама, академиялық орта және нарықтық механизмдер бірлесіп жұмыс жасаса, балалар киносы — қазақстандық ұрпақтың рухани және шығармашылық дамуына айтарлықтай үлес қосатын күрделі әрі нәтижелі салаға айналады.

Ж.Кеңес,

ERNUR.KZ