МҰҒАЛІМДЕР ҮШІН: жасанды интеллект ТЕК ҚҰРАЛ екенін естен шығармайық!

Соңғы жылдары жасанды интеллект (ЖИ) білім беру саласында қарқынды дамып, мұғалімдердің жұмысын жеңілдетуге көмектесіп келеді. Қазір сабақ жоспарлау, тест жасау, оқушылардың үлгерімін бақылау сияқты көптеген процестерді ЖИ көмегімен автоматтандыруға болады.

Бір қарағанда, бұл мұғалімдер үшін үлкен көмек сияқты көрінуі мүмкін. Бірақ жасанды интеллект қанша жерден ақылды болғанымен, оның да жетіспейтін тұстары бар. Мұғалім ЖИ-ді орнымен қолдана отырып, оның кемшіліктерін де білуі қажет. Өйткені, білім беру – тек ақпарат беру емес, ол оқушының жан-дүниесін түсіну, шабыттандыру, дұрыс бағыт беру сияқты маңызды міндеттерден тұрады.

1. ЖИ – адам эмоциясын түсінбейді

Оқушылардың оқу үлгерімі тек олардың ақыл-ой қабілетіне ғана емес, көңіл-күйіне де байланысты. Кейде бала сабаққа көңілсіз келуі мүмкін, кейде шаршап немесе қиналып отыруы мүмкін. Мұғалім мұны бірден байқап, оқушыға жылы сөз айтып, қолдау білдіре алады. Ал ЖИ ше? Ол тек жауаптардың дұрыстығын тексеріп, статистикалық талдау ғана жасайды. Бірақ оқушының «көңіл-күйі түсіп кеткен бе?», «мотивациясы төмендеп кетті ме?» деген нәрселерді түсіне алмайды. Демек, ЖИ мұғалімнің орнына түгелдей кіре алмайды, керісінше, мұғалімнің жұмысын толықтыратын қосымша құрал ғана бола алады.

2. Жасанды интеллект шығармашылық пен сыни ойлауды дамытпайды

Біз оқушыларға дайын ақпаратты бере салу үшін емес, олардың ойлау қабілетін дамыту үшін жұмыс істейміз. Ал ЖИ негізінен бұрынғы ақпараттарға сүйенеді және шаблонды шешімдерді ұсынады. Мысалы, егер оқушы шығарма жазу үшін ЖИ-ден көмек сұраса, ол әдемі, сауатты мәтін құрастырып береді. Бірақ сол мәтінде оқушының өз ойы, өз қиялы, жеке пікірі болмайды. Себебі, ЖИ бұрынғы деректерге сүйеніп, дайын материал ұсынады, бірақ жаңа идеяларды өзі ойлап таба алмайды. Осы тұрғыдан алғанда, мұғалім оқушылардың өзіндік көзқарасын қалыптастыруда үлкен рөл атқарады.

3. Тіл мен мәдени ерекшеліктерді ескермейді

Қазақ тілі – ерекше құрылымы бар тіл. Оның өзіндік сөз саптау мәнері, ұлттық ерекшеліктері бар. Кейде ЖИ қазақша мәтіндерді дұрыс аудармайды немесе қазақ тіліндегі кейбір сөздерді дұрыс түсіндірмейді. Мұндай жағдайда мұғалім оқушыларға дұрыс бағыт беріп, тілдің терең мағынасын жеткізуі қажет. Себебі, тіл – тек коммуникация құралы емес, ол ұлттың тарихы мен мәдениетін бейнелейді. Ал ЖИ осы ұлттық ерекшеліктерді толық түсініп, оқушыларға жеткізе ала ма? Әрине, жоқ.

4. Оқушының жеке қабілеттерін ескермеуі

Мұғалімдер жақсы біледі: әр бала – жеке тұлға, әрқайсысының қабылдау деңгейі әртүрлі. Біреу теорияны тез түсінеді, ал біреуге оны бірнеше рет түсіндіру керек. Кейбір оқушылар көрнекі материалдар арқылы үйренсе, енді біреулер тыңдау арқылы жақсы меңгереді. Ал ЖИ бұл ерекшеліктерді қаншалықты ескере алады? Иә, ол тест нәтижелеріне қарап ұсыныстар бере алады, бірақ ол мұғалімнің оқушыға деген интуитивті көзқарасын алмастыра алмайды. Сондықтан, ЖИ қанша мықты болса да, ол жеке көзқарас пен оқушыға арналған ерекше әдістерді мұғалім сияқты ұсына алмайды.

5. Технологияға тәуелділік қаупі

Қазіргі кезде оқушылар смартфонсыз өмір сүре алмайды. Егер біз оларға барлық нәрсені ЖИ-ге сеніп тапсыруға үйретсек, олар өз бетімен ойлауды тоқтатып, дайын ақпаратқа сүйенетін болады. Бұл олардың логикалық ойлау қабілетін әлсіретіп, өздігінен шешім қабылдау дағдысын төмендетуі мүмкін. Оның үстіне, ЖИ кейде қате немесе жалған ақпарат беруі мүмкін. Сондықтан, мұғалімдер оқушыларға тек дайын жауаптарды емес, ақпаратты талдауды, сұрыптауды, күмәнмен қарауды да үйретуі керек.

Жасанды интеллект – білім беру саласындағы пайдалы құрал, бірақ ол мұғалімнің орнын баса алмайды. Ол бізге көмекші бола алады, бірақ негізгі жұмыс әлі де мұғалімнің мойнында. Оқушыларға тек білім беру емес, оларға қолдау көрсету, шабыттандыру, бағыт беру – мұғалімнің басты міндеті. Сондықтан ЖИ-ді ақылмен қолдану керек: оның артықшылықтарын пайдалана отырып, оның шектеулерін де ұмытпау қажет.

Жасанды интеллект – құрал, ал негізгі күш – мұғалімнің өзінде!