ҰЯЛШАҚ оқушыларды сабаққа қалай БЕЛСЕНДІ қатыстыруға болады?

көрнекілік: online-student сайтынан

Сыныпта әртүрлі мінезді оқушылар болады: біреуі сахнаға шығып ән салуға дайын болса, енді бірі тақтаға жақындаудан қысылып қалады. Ұялшақ оқушылар — көп жағдайда байқалмайтын, бірақ терең ойлайтын және ерекше сезімтал тұлғалар. Олар әр нәрсеге мұқият қарап, ойланып барып жауап береді. Мұндай оқушылар сабақта үнсіз отырғанымен, ішкі әлемінде үлкен жұмыс жүруі мүмкін. Сондықтан мұғалімнің міндеті — осы дауысты жоғалтпау, оны ашуға мүмкіндік беру.

Кейде бір жылы сөйлем немесе кішкентай қолдау мұғалім ойламаған үлкен өзгеріс әкеледі. Ұялшақтық — әлсіздік емес, ол тұлғаның табиғи қасиеті, оны дұрыс бағыттау қажет. Сабақтағы белсенділік тек қол көтеру мен жауап берумен өлшенбейді — сезіну, ойлау, жазу, бақылау да — белсенді әрекет. Дұрыс тәсілмен ұялшақ бала да сабақ жұлдызына айнала алады.

1️. "Қауіпсіз аймақ" әдісі: жүрекке жол

Ұялшақ оқушы үшін ең маңыздысы — қауіпсіз орта. Ол өзін бағаланбаймын, мазақ қылмайды, қателессем де қолдайды деп сезінуі керек. Мұғалімнің интонациясы, бет-әлпеті, дауыс ырғағы да оқушыға әсер етеді. Қателескен балаға «болмайды» деп кесіп айту орнына, «жақсы бастама, енді бірге жалғастырайық» деу — көп нәрсені өзгертеді. Мұндай балалар үшін «қателесу — үйрену» философиясын қалыптастыру маңызды. Сынып ішінде жылы атмосфера орнату — академиялық білімнен кем емес. Кейде мұғалім жай ғана күлімсіреп, басын изеп қойғанның өзі оқушыға сенім береді. Ұялшақ балаға бірден көп міндет қоюға болмайды — кішкентай қадам, кішкентай жетістік. Мысалы: бүгін бір сөйлем айтты, ертең екі сөйлем. Музыкаға арналған кішігірім фон, тыныштық, жайлы отыратын орын — бәрі атмосфераны қалыптастырады. Осындай орта болғанда, тіпті ең тұйық оқушының жүрегі ашыла бастайды.

2️. "Жұбыңа көмектес" әдісі

Үлкен топ алдында сөйлемейтін бала — бір досына сеніп сөйлей алады. Сондықтан сабақта жұппен жұмыс ұйымдастыру — ең тиімді тәсілдердің бірі. Жұппен отырып талқылау, бірге ойлану, бірге қорытынды шығару — оқушы бойындағы қысымды азайтады. Бұл әдіс арқылы ол «мен жалғыз емеспін» деп сезінеді. Жұпты кездейсоқ құруға да, психологиялық үйлесімділікпен қоюға да болады. Кейде белсенді оқушымен жұп болу ұялшақты ашатын тиімді тетік. Мұғалім олардың әңгімесін тыңдамай, бақылаушы ретінде жанынан жүрсе — оқушылар өзін еркін сезінеді. Бұл кезеңде басты мақсат — сенімді диалог қалыптастыру. Уақыт өте келе жұптық жұмыс топтық пікірталасқа ұласады. Тіпті бір күні оқушы өзі сұранып жауап беретін жағдайға жетеді. Ұялшақ балаға бір адамды «қауіпсіз тірек» ретінде бергенде, ол өзін батыл сезінеді.

3️. "Цифрлы дауыс"

Қазіргі оқушылар технологиямен еркін. Жазуға жеңіл, сөйлегеннен гөрі чатқа жауап беруге батылы жетеді. Сондықтан Padlet, Mentimeter, Kahoot, Classroom сұрақтары сияқты құралдар — ұялшақ балаға еркіндік береді. Ол өз пікірін ашық айтады, бірақ аудитория алдында емес — экранда. Бұл — алғашқы қадам. Уақыт өте оқушы жазғанын дауыстап оқуға да дайын болады. Аноним жауап тәсілі «ұялып қалам» деген ойды жояды. Мұғалім бұл жауаптарды талдап, «мына ой өте ерекше екен» деп атай алады — бірақ атын атамай. Біртіндеп оқушы «мен де айта алады екенмін» деп өзіне сенеді. Осылайша дыбыссыз белсенділік — дыбысты белсенділікке айналады. Жас ерекшелігіне қарай эмодзи, реакция, стикер қолдану да оқушыларға ұнайды. Бұл әдіс — заманауи ұрпақ тілі.

4️. "Сенімді сөз" әдісі

Ұялшақ балалар кейде тамаша ой айтады, бірақ «дұрыс па, болмай қала ма» деп қорқады. Сондықтан мадақтау — міндетті құрал. Бірақ ол жалпылама емес, нақты болуы қажет:

• «Бүгін сенің көзқарасың маған қатты ұнады»
• «Сен жақсы тыңдаушысың — бұл да үлкен қабілет»
• «Тама-ша талдау жасадың»

Осындай тіркестер баланың өзін бағалау деңгейін арттырады. Мадақтау тек мақтау емес — сезім, қолдау, жылы сөз. Кішкентай жетістікке қуану — үлкен жетістікке жетелейді. Мұғалімнің сеніміне ие болған бала өзін ашуға тырысады. Ұяң оқушының көзінде от пайда болады — ол енді көріну үшін емес, өсу үшін әрекет етеді. Бұл әдістің нәтижесі бірден емес, бірақ тұрақты. Өйткені сенім — баяу, бірақ берік қалыптасады.

5️. "Кішкентай сахна" әдісі

Ұялшақ оқушыны бірден сахнаға шығару — дұрыс емес. Бірақ кішкентай рөл беру — тиімді қадам. Мысалы: уақыт қадағалау, постер ілу, стикер тарату, тапсырманы мұғалімге жеткізу.

Алдымен көрінбейтін роль, кейін — шағын сөйлеу, ақырында — топ алдында қысқа пікір. Үнемі кішкентай сахна берген сайын ол өзіне үйренеді. Мұғалім «сен бүгін мықты көмектестің» деген сайын, бала ішінен «мен істей аламын» деп сезінеді. Бұл — өзін-өзі жеңу. Тіпті бір күні өзі «мен жауап бере қояйын» деп қол көтеруі мүмкін. Бұл — мұғалім үшін ең қымбат сәт. Сабақ кейде үзілістей жеңіл өтеді — бала өзіне еркін.

Ұялшақ оқушы — үнсіздігінен емес, тереңдігінен ерекше. Ол ашылғанда, сыныпқа жаңа ой, жаңа сезім, жаңа мәдениет әкеледі. Мұғалім сабырлық, жылы сөз, жұмсақ әдістер арқылы бұл баланы қолдап, оның жүрегін аша алады. Ең бастысы — қысым жасамау, уақыт беру, сенім арту. Ұялшақтық — уақытша қабық. Ішінде үлкен әлеует тұр. Ертең ол бала — сенімді, байсалды, ойлы тұлғаға айналады. Мұғалімнің қолдауы — сол жолдың алғашқы шамы.