САҚИНА ЖАСЫРУ, БАРАБАН СОҒУ, ЗЕҢБІРЕК АТУ: Рамазан айындағы ҚЫЗЫҚТЫ ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАР

иллюстрациялық фото: ашық дереккөзден

Әрбір мұсылман үшін айлардың сұлтаны болып саналатын қасиетті Рамазан айы тамақ жеуден ғана емес, барлық теріс әрекеттер мен әдеттерден тыйылып, мол сауап жинайтын ай. Рамазан Ислам ай күнтізбесінің тоғызыншы айында тойланады. Ораза жаңа айдың басталуына байланысты 29 немесе 30 күнге созылады. Бұл мезгілде көптеген мұсылман ораза ұстайды. Сондай-ақ, дәл осы айда түрлі елдерде қызықты әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлер де орындалып жатады. Бүгін сол деректерге тоқталып өтпекпіз.

Дәрет (Индонезия)

Рамазан айы басталардан бір күн бұрын Индонезия мұсылмандары әртүрлі дәрет рәсімдерін қолданады екен. Мәселен, Орталық және Солтүстік Ява тұрғындары дәрет алу үшін табиғи су көздерін пайдаланатын көрінеді. Бұл дәстүр падусан (Ява тілінде"жуу") деп аталады.

Ява мәдениетінде табиғи су көздерінің терең рухани маңызы бар. Олар үшін дәрет алу қасиетті айға дейін тазару рәсімінің ажырамас бөлігі болып саналады. Бұл тәжірибені Яваға исламды әкелген "Вали Сонго" деген уағызшылар тобы танымал етті деп саналады. Бұрын пандустар жасалуы керек табиғи көздерді жергілікті ақсақалдар мен діни көшбасшылар таңдаған. Қазір көптеген адамдар жақын маңдағы көлдерге, тіпті бассейндерге барып, үйде де дәрет ала береді.

Оразада айды бақылау (Оңтүстік Африка)

Рамазан аспанда жаңа айдың тууымен аяқталады. Бұл бүкіл әлемге ортақ түсінік. Бірақ Оңтүстік Африкадағы мұсылмандардың «ай бақылау» деген ерекше дәстүрі бар.

Елдің түкпір-түкпіріндегі мұсылмандар аспаннан жаңа ай іздеу үшін Оңтүстік Африканың «ана қаласы» деп аталатын Кейптаунға бет алады. Дегенмен, елдегі мұсылман Сот Кеңесі таңдаған маан-кикерлер ғана оның пайда болғанын жариялай алады. Олар әдетте Си-Пойнт жағалауында немесе Сигнал Хилл тауының басында тұрады. Олардың міндеті – оразаның алға жылжуы туралы мұсылман қауымдастығына хабарлау. Бұл жағдайда ай көзбен көрінуі керек.

Күн батқан кезде зеңбірек ату (Ливан)

Таяу Шығыстың көптеген елдері күндізгі оразаның аяқталуын білдіру үшін зеңбіректерден оқ атады. «Мифа әл-ифтар» деп аталатын бұл дәстүр 200 жылдан астам уақыт бұрын Мысырда пайда болған деп есептеледі. Бұл кезде Мысырды Османлы губернаторы Хош Кадам басқарған. Рамазанның бірінші күнінде кешкісін ол өзіне берілген зеңбіректі сынап көрмек болып, кездейсоқ атқан екен. Содан бастап бүкіл Каирге естілген бұл дыбыс ауыз ашатын уақытта білдірудің жаңа әдісі деп саналыпты. Көптеген адамдарға бұл жаңалық ұнап, әрі қызы дәстүрге айналдыруға көндірген екен.

Содан бұл тәжірибе Таяу Шығыстың көптеген елдеріне, соның ішінде Ливанға да жеткен. Зеңбіректер соғыс қаруы деп саналатындықтан, бұл дәстүр 1980 жылдары азаматтық соғыс кезінде жойылып кету қаупіне ұшыраған. Алайда, Ливан армиясы оны қалпына келтіре алды және дәстүр әлі де жалғасып жатыр.

Тәттілерге арналған әндер (БАӘ)

Парсы шығанағы елдерінде кең таралған бұл дәстүр Хэллоуинмен салыстырылады. «Хак Әл-Лайл» деп аталатын бұл мереке Рамазан айының алдындағы шабанның 15-ші күні атап өтіледі екен. Бұл күні түрлі-түсті киім киген балалар көрші үйлерді аралап, дәстүрлі әндер айтып, кәмпиттер мен жаңғақтарды харита деп аталатын арнайы сөмкелерге жинайды.

Біріккен Араб Әмірліктерінде бұл дәстүр ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі болып саналады. Көптеген адамдар оқшауланған және индивидуалистік деп санайтын қазіргі қоғамда мұндай мереке отбасылық құндылықтар мен көршілік байланысты нығайтуға мүмкіндік береді.

Рамазан қарсаңындағы әйелдер мерекесі (Пәкістан)

Қасиетті айдың соңына қарай Пәкістанда Чанд Раат мерекесі өтеді. Онда қыздар мен әйелдер кешкі әңгімеден кейін түрлі-түсті білезіктер сатып алып, қолдары мен аяқтарын хина өрнектерімен безендіру үшін жергілікті базарларға барады.

Чан Раат мерекесінде саудагерлер өз дүкендерін безендіріп, таңертеңге дейін жұмыс істейді. Жергілікті тұрғындар сатып алушыларды тартуды жеңілдету үшін зергерлік дүкендердің жанында хина шеберханаларын ашады. Чанд Раатта адам көп жиналатын базарлардың атмосферасы – келесі күні мерекені күтіп тұрған жанды және салтанатты қоғамдастық рухының бір мысалы іспеттес.

Барабаншылар (Түркия)

Османлы дәуірінен бастап Түркиядағы ораза ұстаушылар таңертең сәресі туралы хабарлайтын барабанның дауысымен оянады. Таң атқан сәтте көшеге шығатын барабаншылар дәстүрлі Османлы костюмдерін, соның ішінде дәстүрлі өрнектермен безендірілген феска мен кеудеше киеді. Олардың қызметі үшін жергілікті тұрғындар бұйырған ақшаны береді немесе бірге тамақтануға шақырады. Қайырымдылық акциясы әдетте Рамазан айында екі рет өткізіліп, көптеген демеушілер қолынан келгенше қолдау көрсетеді және бұл өздеріне сәттілік әкеледі деп сенеді.

Сақина ойыны (Ирак)

Күндізгі Ораза аяқталғаннан кейін ирактағы ер адамдар сақина ойынын ойнауға жиналады екен. Ойынға кейде ондаған ойыншыдан тұратын екі команда қатысады. Ойын команда жетекшісінің қолына бөлігімен сақинаны ұстауынан басталады. Ал, басқа ойыншылар жұдырықтарын жұмып, тізе тұсына ұстап тұрады. Көшбасшы сақинаны өз командасындағы бір адамға білдірмей береді. Ал, қарсылас команда сақинаның кімде екенін болжауы қажет.

Бұл ойынның қалай пайда болғаны белгісіз, бірақ мәдени және тарихи маңызы зор. Бұрын Ирак билігі мұндай ойындарды бүкіл қауымдастықтар үшін ұйымдастырған. Оларға елдің түкпір-түкпірінен жүздеген адам қатысатын болған. Дегенмен, бұл ойын соғысқа байланысты тоқтатылған. Кейбіреулер дәстүр жоғалады деп қорыққанымен, соңғы жылдары майбес ойыны қайта оралып, қайтадан кең етек ала бастапты.

Шамдар (Мысыр)

Жыл сайын Мысыр тұрғындары Рамазан айында фанустар — қасиетті айда бірлік пен қуанышты бейнелейтін шамдарды жағады. Бұл діни дәстүрден гөрі мәдени іс-шараға жақын. Бірақ, ол Рамазанмен байланысты және белгілі бір рухани мағынаға ие.

Бұл дәстүрдің пайда болуының бірнеше нұсқалары бар. Олардың бірі бойынша, 968 жылы Мысырды Фатимидтер халифатына қосқан әл-Муизз Лидиниллах Рамазанның бірінші күні Каирге келгенде оны осылай қарсы алды. Халифа жүретін қаланың қараңғы көшелерін жарықтандыру үшін әскерилер жергілікті тұрғындарға шамдарды сыртқа шығаруды және желмен өшіп қалмау үшін оларды ағаш жәшіктерге салуды бұйырған. Уақыт өте келе бұл шамдар безендіріліп, елдегі бүкіл көшеге қойыла бастаған.

Дайындаған: Б.Мейірханұлы,

ERNUR.KZ

Тағы оқыңыз:

Бұл елді ӘЛЕМ басқа, өз ХАЛҚЫ басқаша атайды

Туристер Европаның ЕҢ КІШКЕНТАЙ еліне неге құмар?