"СТРЕСС ДАБЫЛЫ": оқушыға «көмек» керек екенін қалай білеміз?

Қазіргі оқушылар өте белсенді, қабілетті, ақпаратқа бай ортада өсіп келеді. Бірақ сырттай бәрі жақсы көрінгенімен, олардың ішінде айтылмаған уайымдар, қысым, түсініксіз сезімдер болуы мүмкін. Әсіресе жасөспірім шақта бала бәрін өзі шеше аламын деп ойлап, ішіне сақтайды. Сол кезде оған жанашыр, байқағыш, жүрегі жылы мұғалімнің қолдауы ауадай қажет.

Оқушы мінез-құлқындағы өзгерісті бақылау

Әр бала өзінше бір әлем, сондықтан оның қалыпты мінезін түсіну — сынып жетекшінің үлкен міндеті. Бұрын көңілді жүрген бала тұйықталып қалса, белсенді оқушы енді бейқам болып көрінсе — назар аударуға тұрарлық белгі. Бұл жай ғана көңіл күй емес, ішкі қысымның алғашқы шағын дабылы болуы мүмкін. Сол үшін мұғалім күнделікті әрекеттерді бақылап, ұсақ өзгерістерді де байқап үйренгені жөн.

Кейде бала шаршағаннан емес, уайымнан үндемей отырады. Сабақтағы қарапайым жауап беруге қорқуы немесе тапсырмадан қашуы да жасырын күйзелістің белгісі болуы мүмкін. Оқушыға бағытталған мейірім мен түсінік оның сенімін арттырып, ашылуына мүмкіндік береді. Ең бастысы — баланы «жалқау» немесе «қызықпайды» деп бірден бағаламау.

Сабақтан тыс бейресми әңгімелердің маңызы

Балалар көбіне ресми ортада емес, өмірлік, шынайы сәттерде ашылады. Үзілісте, дәлізде немесе мектептен кейінгі шағын әңгіме бала жүрегіне жол ашады. «Қалың қалай?» деп шын көңілмен қойған сұрақтың өзі оның ішкі дүниесін білдіруге мүмкіндік береді. Осындай шағын диалогтар мұғалім мен оқушы арасындағы сенімді көпір болады.

Бала тыңдалғанын сезгенде ғана шынайы бөліседі. Сондықтан сырттай әңгіме жеңіл көрінгенімен, оның тәрбиелік маңызы зор. Бір минуттық жылы сөйлесу кейде ұзақ психологиялық жұмысты алмастырады. Бұл — мұғалімнің адамдық мейірімі мен кәсіби даналығының көрінісі.

Топтық атмосфераны талдау

Сынып — кішкентай қоғам. Онда да лидер бар, тыныш оқушы бар, бәрімен тіл табысатын да, жалғыз қалатын да бала кездеседі. Егер оқушы үнемі топтан қалыс қалып, өзін шет сезінсе — бұл оның ішкі күйіне әсер етеді. Мұндай жағдайда мұғалім оны байқап, еріксіз емес, табиғи түрде ортаға тарту тетіктерін ойластыруы керек.

Топтық жұмыс, рөлдік ойындар, жұптық тапсырмалар — балаға өз орнын табуға көмектеседі. Лидерге ғана емес, әр оқушыға жауапкершілік беру — өзін маңызды сезіндіреді. Баланың өзін құнды сезінуі оның ішкі күйін тұрақтандырады және сенімін нығайтады. Мұндай ортада бала өседі, ашылады, өзін табады.

Тест, сауалнама және аноним кері байланыс қолдану

Барлық оқушы ашық сөйлей алмайды, тіпті жақын ұстазымен болса да. Сондықтан анонимді сауалнамалар — оқушының ішкі ойын танудың тиімді жолы. «Мектепте мені не мазалайды?», «Бүгінгі көңіл күйім қандай?» сияқты қарапайым сұрақтар-ақ біраз сырды аша алады. Мұндай тәсілдер балаға өз эмоциясын жазбаша жеткізуге мүмкіндік береді, бұл — үлкен психологиялық қадам.

Айына бір рет көңіл-күй картасын толтыру да өте пайдалы тәсіл. Бала ешкім көрмейді деп ойлап, шынайы жауап береді. Осылайша мұғалім тек академиялық көрсеткішті емес, эмоционалды жағдайды да көре алады. Бұл — сыныптағы жасырын стрессті ерте анықтауға көмектесетін құнды құрал.

Ата-анамен байланыс орнату

Бала екі әлемде өмір сүреді: үйде және мектепте. Үйдегі жағдай да, мектептегі көңіл күй де бір-біріне әсер етеді. Сондықтан ата-анамен жылы, сенімді байланыс орнату — үлкен көмек. Мұғалім ата-анамен тек баланың тәртібін талқыламай, жалпы психологиялық жағдайын бірге бақылағанда ғана оң нәтижеге қол жеткізеді.

Ата-анамен ашық диалогтың құндылығы — бір мақсат: баланы қолдау және оны бақытты ету. Бірлескен жұмыс — баланың өмірін әлдеқайда жеңілдетеді. Ең бастысы, ата-ананы кінәлі ету емес, серіктес ретінде қабылдау маңызды. Сонда ғана бала екі жақтан да сүйеніш табады.

Жасырын стресс — көзге көрінбейтін, бірақ бала болашағына әсер ететін нәзік мәселе. Сынып жетекші — жай бақылаушы емес, баланың жан серігі бола алатын тұлға. Кейде бір жылы сөз, мейірімге толы көзқарас, сабырлы әңгіме үлкен өзгеріс әкеледі. Мұғалім баланың жанын көре білгенде, ол өзін қауіпсіз сезінеді, ал қауіпсіз ортада ғана бала өседі, дамиды және бақытты болады.