​Балалардың толысып кетуіне фаст-фуд «кінәлі»

Балалардағы семіздік әлемдік мәселеге айналғалы қашан. Барлығы да дұрыс тамақтанбаудың, физикалық белсенділіктің жоқтығынан. Әрине, денені май басудың басқа да салдарлары бар. Мысалы, денсаулықтың бұзылуынан да адам семіздікке бой алдырып, дене-бітімі өзгере бастайды. Осыдан кейін балалар қант диабетіне, жүрек-қан тамыр ауруларына шалдығады.

Семіздіктің белгілері қандай?

Май басудың бастапқы кезеңдерінде ата-аналар балаларының бойындағы өзгерістерге мән бере қоймайды. Әсіресе 1-2 жасар балалардың осылай өзгеруі олар үшін қалыпты көрінеді. Тіпті, көптеген ата-аналарға баласының осындай томпақ болғаны ұнайды да. Алайда баланы кішкентай күнінен бақылау керек дейді дәрігерлер. Себебі екі жастан асқан балалардағы семіздіктің белгілері: көкірек тұсы жалпақтанып, иығы тарыла бастайды. Сонымен қатар, бұлшықет тонусы төмендейді, аллергиялық реакциялар, дисбактериоз және іш қату пайда болады.

Бала өскен сайын оның басқа балаларға қарағанда томпақтау екені біліне береді. Ол өзі қатарлы балалардан ірілеу, қарны шыққан, бөксесі, қолы мен аяғы семірген кейіпте болады. Балалар бір жасқа дейін және 5-7 жас аралығында, жасөспірім шағында семіздікке қатты бейім болады екен.

Артық салмағы бар бала басқа балалармен тең дәрежеде ойындарға қатыса алмайды және спортпен шұғылдана алмайды. Ол тез шаршайды, ентігіп қалады. Мұның салдары психологиялық проблемаларды тудырады. Бала достар таба алмайды, балабақшаға немесе мектепке барғысы келмейді, жалғыз ойнағысы келеді. Нәтижесінде оның психикасында бұзылыстар пайда бола бастайды. Жасөспірімдерде семіздік кезінде салмақ тез қосылады екен. 11-13 жастан бастап 3-8 айда күрт артады. Бұл жағдайда қыздар құрдастарына қарағанда қайталама жыныстық белгілерді дамытады. 42-47 кг салмаққа жеткенде, бірінші етеккір пайда болады. Ұлдарда жыныстық даму жас нормасына сәйкес келеді. Оларда жыныстық дамудың кешігуі болуы мүмкін, содан кейін ол қалпына келеді.

Ұл балаларда семіздіктің әйелдік түрі басым болып, май кеудеге түседі, кеуде бездері үлкейеді. Балалар, әсіресе жасөспірімдер, тәттілерді, фаст-фудты, чипстерді, кондитерлік өнімдерді, қантты газдалған сусындарды, шырындарды және басқа да тәтті тағамдарды жақсы көреді. Тағамның мөлшері семіздіктің дамуында да маңызды рөл атқарады. Жоғары калориялы тағамдармен жиі тамақтанудан басқа, үлкен порцияларды тұтыну артық калориялы тағамдарды тұтынуға әкеледі. Салмақ қосудың тағы бір маңызды себебі - қозғалыс белсенділігінің төмендеуі. Барлық жастағы адамдар белсенділігі төмен болған кезде салмақ қосуға бейім болатынын ұмытпау керек.

Тұрақты жаттығулар калорияларды жояды және салмақты сақтауға көмектеседі. Гаджеттер мен компьютерді ұзақ уақыт пайдалану, теледидар көру семіздікке апаратын бірден-бір жол.

Психологиялық проблемалар кейбір балаларда семіздікке әкелуі мүмкін. Іші пысып, күйзеліске немесе депрессияға ұшыраған балалар мен жасөспірімдер жағымсыз эмоциялармен күресу үшін көбірек тамақтануы мүмкін. Басқа себептерге тұқым қуалайтын бейімділік, кейбір дәрі-дәрмектерді қабылдау (мысалы, гормоналды), аурулар (мысалы, гипотиреоз) жатады.

Семіздікке бой алдырған балалар мына ауруларға шалдығуы мүмкін:

Жүрек-қан тамырлары аурулары

Дұрыс тамақтанбау көбінесе холестерин деңгейінің жоғарылауына, қан қысымының жоғарылауына әкеледі. Бұл жағдайлар кейінгі өмірде инфаркт пен инсультке әкеп соқтыруы әбден мүмкін.

Қант диабеті

Семіздік пен бір орында отырып жұмыс істеу 2 типті қант диабетінің даму қаупін арттырады. Қант диабеті - созылмалы ауру, ол қандағы глюкоза (қандағы қант) деңгейі тым жоғары болған кезде пайда болады. Глюкоза - энергияның негізгі көзі, ол тағамнан келеді. Инсулин - ұйқы безінің гормоны, тағамнан глюкозаның жасушаларға енуіне көмектеседі. Қант диабетінде дене инсулинді жеткілікті мөлшерде шығармайды немесе оны дұрыс қолдана алмайды. Инсулин жеткіліксіз болғанда немесе жасушалар оған жауап беруді тоқтатқанда, қандағы қант деңгейі жоғарылайды. Уақыт өте келе бұл жүрек ауруын, көру қабілетінің жоғалуын және бүйрек ауруларын тудыруы мүмкін.

Тірек-қимыл аппаратының аурулары

Артық салмақ - бұл буындарға қосымша стресс. Бұл ауырсыну, жарақат және тіпті мүгедектік. Мүгедектікке әкелетін ауыр аурулардың бірі - остеоартрит (балалар артриті).

Тыныс алу бұзылыстары, ұйқының бұзылуы, бронх демікпесі артық салмағы бар балаларда жиі кездеседі. Балалық шақтан бастап семіздікке шалдыққан адамдарда қатерлі ісік, ерте өлім және ересек жастағы мүгедектік ықтималдығы жоғары. Артық салмағы бар баланы құрдастары мазақ етуі мүмкін, бұл оның өзін-өзі бағалауын төмендетуі, депрессия мен мазасыздық қаупін арттыруы мүмкін.

Балада семіздік бар-жоғын қалай білуге болады?

Балалардағы семіздіктің болуын немесе болмауын бағалау дене салмағының индексінің (BMI) стандартты ауытқулары арқылы анықталады. Олар тек бойын, салмағын ғана емес, сонымен қатар баланың жынысы мен жасын да ескереді. Бұл әдіс қолайлы болады. Дегенмен, баланың салмақ күйін тек дәрігер ғана сенімді түрде анықтап, диагноз қоя алатынын есте ұстаған жөн. Дәрігер бой мен салмақтың өсуін, даму динамикасын, салмақ тарихын және басқа отбасы мүшелерінің бойын бағалайды. Семіздікті емдеу әдістері әлі де зерттелуде. Қазіргі уақытта алдын-алу шаралары артық салмақпен күресудің ең жақсы әдісі болды. Семіздіктің алдын-алудың ең тиімді әдісі - бүкіл отбасының тамақтануы мен әдеттерін қалыпқа келтіру. Семіздікке шалдыққан балалардың тамақтану әдеттерін өзгерту қажет.

• жалпы майлар мен қанттар арқылы энергияны арттыруды шектеу;
• жемістер мен көкөністерді, сондай-ақ бұршақ дақылдарын, дәнді дақылдар мен жаңғақтарды тұтынуды көбейту;
• шырындар мен қантты сусындардың орнына су ішу.

Тамақтанудың өзгеруімен бір мезгілде тұрақты қозғалыс белсенділігін қосу керек - физикалық жаттығулармен айналысу (балалар үшін күніне 60 минут) және экран уақытын қысқарту. Егер дұрыс тамақтануға көшу кезінде жағдай өзгермесе, диетологтың көмегі қажет болуы мүмкін. Баланың өмір салтын, тамақтануын және физикалық белсенділігін реттеңіз. Бұл оның денсаулығын сақтауға көмектеседі.

Дайындаған: Құрманкүл Өмірзаққызы,

ERNUR.KZ

ТАҒЫ ДА ОҚЫҢЫЗ:

САЛМАҚ ТАСТАУ: қай уақытта таразыға тартылған дұрыс?