Білім беруші ұстазды қалай атаған дұрыс?
көрнекілік: массагет.кз сайтынан
Қазақ қоғамында білім мен тәрбие саласында қызмет ететін жанды түрліше атап жүрміз: мұғалім, педагог, ұстаз. Үшеуі де бір-біріне жақын болғанымен, мағынасы мен қолданылу аясы жағынан ерекшеленеді. Бұл сөздердің астарын түсіну – білім беру саласының құндылығын тереңірек сезінуге көмектеседі.
«Мұғалім»
«Мұғалім» сөзі араб тілінен енген. Мағынасы – білім беруші, үйретуші. Қазақ тілінде бұл термин көбіне мектеп қабырғасында сабақ беретін пән иесін білдіреді. Яғни, мұғалім – ресми қызметтік атау. Бүгінгі таңда білім беру министрлігінің құжаттарында да «мұғалім» сөзі қолданылады.
Мұғалім – тек сабақ түсіндіруші ғана емес, оқушыны ғылымға жетелейтін, тұлғалық дамуына ықпал ететін жетекші.
«Педагог»
«Педагог» сөзі грек тілінен аударғанда баланы жетектеуші дегенді білдіреді. Қазіргі заманда педагог – тек мектеп мұғалімі емес, бала тәрбиесімен, оқыту ісімен айналысатын барлық мамандарға ортақ атау. Мысалы, тәрбиеші де, дефектолог та, әлеуметтік педагог та – барлығы осы ұғымға кіреді.
Бұл термин халықаралық ғылыми ортада да кеңінен қолданылады. Сондықтан педагог – білім беру саласының кәсіби-ғылыми атауы десе болады.
«Ұстаз»
«Ұстаз» сөзі – қазақ халқына ең ыстық әрі құрметті атау. Ол тек білім берушіні емес, өмірлік өнеге көрсететін, рухани тәрбиеші, тәлімгер адамды білдіреді. «Ұстаздық» – қасиетті миссия, адамды тек оқытып қана қоймай, оның жүрегіне жол табатын асыл мамандықтың белгісі.
Қазақ мәдениетінде «Ұстазға қарап шәкірт өсер» немесе «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» деген нақылдар бекер айтылмаған.
Мұғалімді қалай атау керек?
Қазақ қоғамында мұғалімді көбіне «апай», «ағай» деп атау дәстүрге айналған. Бұл – қазақы сыйластықтың белгісі. Дегенмен соңғы жылдары ресми ортада мұғалімді аты-жөнімен атау үрдісі қалыптасып келеді. Мысалы, Айгүл Серікқызы немесе Жандос Ерланұлы деп атау – әрі құрмет, әрі ресмилік.
Бұл айырмашылықтың түп-тамыры да қызық: бұрынғы қазақ қоғамында «ұстаз – екінші ата-ана» ретінде қабылданғандықтан, «апай» мен «ағай» атауы жақындықты, сенімді білдірді. Ал қазіргі замандағы аты-жөнімен атау – педагог мәртебесін көтеру, ресми қарым-қатынасты сақтау үшін маңызды.
Қайсысы дұрыс?
Бұл үш сөздің қайсысы да орынды.
- Ресми құжаттарда, білім саласындағы нақты қызметтік атауда – «мұғалім» қолданылады.
- Ғылыми, халықаралық ортада – «педагог» термині жиі айтылады.
- Рухани, мәдени құндылық тұрғысынан ең қадірлісі – «ұстаз».
- Ал күнделікті қарым-қатынаста – «апай», «ағай» немесе аты-жөнімен атау қалыптасқан дәстүрдің жалғасы болып отыр.
«Мұғалім, педагог, ұстаз» – бұл тек термин сөздер емес, білім мен тәрбиенің мәнін ашатын ұғымдар. Мұғалім – мамандық, педагог – ғылым, ұстаз – руханият. Ал шәкірттің аузынан шыққан «Апай» немесе «Ағай» сөзі – шынайы құрмет пен жақындықтың белгісі. Үшеуін тоғыстырған адам ғана шынайы білім беруші бола алады.
